از نظر علمی به فیزیولوژی خنده ژلوتولوژی (1) گفته می‌شود که شامل مطالعه حوادثی است که در بدن طی خنده رخ می‌دهد. خنده یک رفلکس حرکتی است و نیاز به هماهنگی حرکت پانزده ماهیچه صورت دارد، پاسخ خنده یک عکس‌العمل فیزیولوژیک قابل پیش‌بینی مؤثر بر ماهیچه‌های صورت است که باعث انقباض ماهیچه‌های اسکلتی، بالا رفتن ضربان قلب و فشار خون، تغییرات در تنفس و افزایش تولید کاتکولامین‌ها همراه با فعالیت سمپاتیک است.

بعد از اتمام خنده، فعالیت پاراسمپاتیک شروع می‌شود و موجب ایجاد حالت آرامش کلی در فرد می‌شود.

درباره اثرات خنده تاکنون مطالعات زیادی انجام شده است. اولین مطالعه در سال 1930 توسط پاسکیند (2) تحت عنوان تأثیر خنده بر تون عضلات و مطالعه لیود (3) درباره اثر خنده بر سیستم تنفس انجام شده است.

محققان دیگر اثرات خنده را بر جسم، عاطفه و روان مورد بررسی و مطالعه قرار داده‌اند.

در این مقاله به تغییرات فیزیولوژیکی ایجاد شده در جریان خنده از طریق تأثیر آن بر سیستمهای عصبی مرکزی، قلبی عروقی، تنفس و سیستم ایمنی اشاره شده است.

تأثیر خنده بر سیستم‌های مختلف بدن

سیستم عصبی مرکزی:

اثر دقیق خنده و شوخی بر سیستم عصبی مرکزی هنوز کاملاً شناخته نشده است، و هنوز به صورت تئوری است. بدین ترتیب که باعث افزایش سطح کتکولامین‌ها می‌شود. از اثرات سودمند شوخی، بالا بردن هوش و کارکرد خوب حافظه است.

سیستم قلبی عروقی:

خنده یک منبع عالی برای ورزش قلبی مخصوصاً در بیماران بی‌تحرک است. در طی خنده افزایش ضربان قلب و فشار خون رخ می‌دهد. خنده ورزشی برای ماهیچة قلبی یا میوکاردیوم است و چرخة گردش خون سیاهرگی و سرخرگی را تقویت می‌کند و باعث افزایش حرکت اکسیژن و مواد غذایی به بافتها می‌شود و به بازگشت سیاهرگی کمک می‌کند. خنده با کمک به قفسه سینه به کاهش سکون خون وریدی و خطر تشکیل ترومبوز را می‌کاهد (1). مک‌گی معتقد است که خنده باعث بالا رفتن ضربان قلب برای حدود پنج دقیقه است (3).

  سیستم تنفسی :

خنده و گریه آرامش تنفسی را تسهیل می‌کنند که اینکار توسط تنفس دیافراگمی صورت می‌گیرد که بر خلاف تنفس سینه‌ای است که در اثر فشار روحی بوجود می‌آید و همراه با پاسخ جنگ یا فرار است[4]. خنده با تهویه و تمیز کردن راه‌هوایی در بیمارانی که دچار بیماری مزمن تنفسی مانند آمفیزم هستند، کمک می‌کند. خنده و شوخی به چرخه طبیعی تنفس کمک می‌کند. تهویه را می‌افزاید و تبادل هوای باقیمانده را می‌افزاید، در نتیجه اکسیژن خون بالا می‌رود[1].

مک‌گی(1998) معتقد است که تغییرات سودمندی در دستگاه تنفس همراه خنده مشاهده می‌شود.

مثلاً: بیماری که در معرض خطر عفونت ریوی است، خنده به او کمک می‌کند که هوای باقیمانده که حاوی سطح بالایی از دی‌اکسید‌کربن و بخار آب است، با هوای غنی از O 2 جایگزین شود[2]. یعنی Co 2 دفع و O 2 جایگزین آن شود. خنده می‌تواند با توسعه «عمل سرفه» به تمیز شدن نای و برونش‌ها از خلط و موکوس کمک کند. همینطور خنده باعث کاهش سطح بخار آب و Co 2 در ریه شده؛ بنابراین باعث کاهش خطر عفونتهای ریوی می‌شود (3).

سیستم ایمنی:

تعدادی از مطالعات نشان داده که شوخی باعث افزایش غلظت ایمونوگلوبین‌ها در بدن، بخصوص ایمونوگلوبین A را که بدن را بر علیه عفونتهای مجاری فوقانی تنفسی محافظت می‌کند.

ایمونوگلوبین A در ترشحاتی از قبیل شیر، بزاق، اشک، ترشحات تنفسی موجود است. این ایمونوگلوبین غشاء مخاطی را بر علیه باکتری‌ها و ویروس‌ها محافظت می‌کنــد (8).

در طی خنده افزایش جالب توجهی در ایمونوگلوبین‌های M و G و کمپلمان 3 که به آنتی‌بادی‌ها در تخریب سلولهای عفونی شده کمک می‌کند و همینطور افزایش گامااینترفرون نیز مشاهده شده است.

IgM نیز در دفاع بر علیه باکتری و ویروس‌ها اهمیت فراوانی دارد. از آن‌جایی که IgM می‌تواند با آنتی‌ژن در ده محل پیوند شود، دارای بالاترین قدرت در بین تمام ایمونوگلوبین‌هاست. IgG در چهار زیر گروه است: و از IgG 1 تا IgG 4 تقسیم می‌شود. IgG 2 بر ضد آنتی‌ژن‌های پلی‌ساکاریدی است که ممکن است مهمترین دفاع میزبان بر علیه باکتری‌های کپسول‌دار باشد. این ایمونوگلوبین‌ یک دفاع مهم بر علیه باکتری و ویروس‌هاست. تنها آنتی‌بادی است که از جفت عبور می‌کند. بنابراین فراوان‌ترین ایمونوگلوبین در نوزاد است (2).

گامااینترفرون‌ها نقش مهمی در تشدید پاسخ ایمنی دارند. واژة کمپلمان نیز به مجموع ترکیباتی در سرم اطلاق می‌شودکه همراه با آنتی‌بادی‌های متصل به آنتی‌ژن، خواص بیولوژیک گوناگونی را نشان می‌دهد که یکی از آنها قدرت انهدام سلولها یا میکروارگانیسم‌هاست. کمپلمان از گروهی از پروتئین‌‌های سرمی تشکیل شده است که به طور هماهنگ و با توالی منظمی عمل می‌کنند تا آثار خود را اعمال نمایند. این پروتئین‌ها ایمونوگلوبین‌ها نیستند.

محققان همچنین در یافته‌اند که افزایش نیز در تعداد و فعالیت سلولهای کشنده طبیعی (1) و سلولهای تی (2) و سلولهای بی (1) و سلولهای تی کمک کننده (2) دیده شده است.

سلولهای کمک کننده تی:

سال‌هاست مشخص شده که یکی از اعمال کلیدی سلولهای تی کمک کننده همکاری با سلولهای بی در جهت تولید آنتی‌بادی علیه ردة اصلی آنتی‌ژن‌ها که وابسته به تیموس نامیده می‌شوند، است. تحقیقات پیشین نیز نشان داده که خنده و شوخی، تولید سلولهای تی کمک کننده را تحریک می‌کند. این سلولها توسط ویروس ایدز مورد حمله قرار می‌گیرند. پس احمال دارد که شوخی بتواند به بدن در مبارزه با ایدز کمک کند.

سلولهای T و B

دو نوع سلول اصلی در ایمنی اکتسابی هستند. لنفوسیت‌های B آنتی‌بادی بر علیه مادة بیگانه ساخته و به داخل خون ترشح می‌کنند. لنفوسیت‌های T آنتی ‌بادی نمی‌سازند. اما خود به جستجوی عامل مهاجم می‌روند تا اثر خودشان را اعمال کنند. همچنین به لنفوسیتهای B در تولید آنتی‌بادی کمک می‌کنند. این سلولها، ماکروفاژها را فعال می‌کنند و نقش اصلی در ایجاد و تنظیم ایمنی اکتسابی دارند (1).

لیدی (3) (1992) نیز معتقد است که: شوخی و خنده باعث کاهش میزان رسوب گلبولهای قرمز و باعث افزایش فعالیت سلولهای کشنده طبیعی و کاهش کورتیزول و لنفوسیتهای بلاستوژن می‌شود و باعث افزایش غلظت ایمونوگلوبین A هم می‌شود (6)

دوگان (4) (1989) نیز چنین می‌نویسد: بر طبق گفته جان دایموند، خندیدن باعث انقباض ماهیچه بزرگ زیگوماتیکوس در صورت می‌شود که غده تیموس را تحریک می‌کند تا تیموزین (5) را ترشح کند. تیموس که غده بزرگ و قدرتمند در سیستم ایمنی نامیده می‌شود، تولید لنفوسیتهای سلول تی را تنظیم می‌کند. وقتی که افراد افسرده می‌شوند سیستم‌های ایمنی هم تضعیف می‌شود، همان‌گونه که گالن گزارش کرده است (4).

فرای (6) (1992) اظهار می‌دارد که خنده باعث تقویت سیستم ایمنی شده و به عمل فاگوسیتوز در سیستم ایمنی کمک می‌کند و به بدن در مبارزه با عفونت کمک می‌کند. دوگان معتقد است که عملکرد زیستی خنده و گریه، تأثیراتی است که در تغییرات بیوشیمیایی بدن دیده می‌شود و باعث کم شدن فشاری است که در اثر عواطف دردناک مانند ترس خشم می‌باشد. اشک‌ها و ترشحات بینی که در طی خنده و گریه بوجود می‌آید حاوی هورمون‌ها، استروئیدها و سمومی است که در بدن در طی تنش جمع می‌شود. هم خنده هم گریه تولید کولامین‌ها را در خون افزایش می‌دهند.